اگر دوباره متولد شوید، چه می‌کنید؟

مدیر طرح: سیامک کفایی
همکاران: سرورالسادات هاشمی، زهرا ادریس آبادی، فریده درفشی، میترا زاغی، سمیه گایگانی

پیشگفتار

خود شناسی:

خویشتن نشناخت مسکین آدمی
از فــزونی آمــد و شد در کمــی
خویشتن را آدمی ارزان فروخت
بود اطلس خویش بردلقی بدوخت

(مولوی)

چگونگی شناختی که ما از خود داریم، نقشی مهم و زیربنایی در احساس رضایت از زندگی دارد. بنابراین، تقویت توانایی خودآگاهی، می تواند فرد را در جهت مقابلــه با مشکلات و حل آنها یـاری دهد و به همین علت نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

خودآگاهی توانایی شناخت و آگاهی انسان از نقاط ضعف و قوت درون خویش است. و این یک پیش شرط ضروری برای ایجاد روابط اجتماعی همدلانه بین فردی است.

در واقع نوع خودآگاهی ما پیش بینی کننده احساس رضایت ما از خودمان و زندگی است و عدم رضایت از خود نشانه ای است که به ما هشدار می دهد که نیازمند تغییر هستیم" اما تعجب خواهید کرد اگر بدانید که عده قلیلی از مردم بر اعمال و رفتار خود شناخت دارند و به ندرت می توانند ارزشها، علایق و رفتارهای خود را تجزیه و تحلیل کنند.

در واقع آنها می خواهند همان کارهایی را که دیروز انجام داده¬اند امروز نیز کم و بیش انجام دهند و از هرگونه تغییر دوری می جویند."

آیا می‌توان خویشتن را شناخت؟

برای پاسخ به این سئوال نخست لازم است که تعریفی دقیق از خودآگاهی ( خود شناسی ) داشته باشیم.

تعریف خودآگاهی:

خودآگاهی ادراک و شناختی است که فرد از خویش دارد. به عبارتی، خودآگاهی شامل شناخت ما از خودمان است و این شناخت زمانی حاصل می شود که ما تصویری روشن از ویژگی ها، ارزشها، نگرشها، علائق و نیاز های خویش داشته باشیم.

خودآگاهی بینشی است که پیش نیاز دیگر مهارتهای زندگی است، زیرا افراد برخوردار از کارکرد سالم، برای رسیدن به قله های موفقیت، در هنگام شروع، باید دیدی دقیق از خود داشته باشند.

"یکی از متخصصین روانکاوی در پاسخ به این سوال قدیمی می‌گوید: صرف اینکه همیشه این مساله به عنوان یک موضوع امکان پذیر (علیرغم مشکلات آن) مطرح شده است، مایه دلگرمی است.

مسلما‌، برخی از قسمتهای تشکیل دهنده ما پنهان است، و البته خود ما هم دوست نداریم به آنها اعتراف کنیم. به هر حال، آیا بهتر است رودررو، و با اخلاقی خوش به آنها نگاه کنید؟ یا اینکه واقعیت وجود خویش را پشت پرده‌ای از دروغهای کوچک زیبا و تکراری پنهان سازید؟

به خویشتن بقبولانید که چنین ظاهرسازی، فقط توهمی در شما ایجاد می‌کند و این را بپذیرید که برای اطرافیان، نزدیکان و خانواده خود، همیشه یک فرشته محسوب نمی‌شوید، بلکه گاهی اوقات، کمی هم دیو جلوه می‌کنید. این واقعیت، چاشنی زندگی شما، و تاکیدی بر شخصیت شماست.

بنابراین، از بررسی دقیق نقاط ضعف خویش نترسید و خود را با لذت بردن از یک خودشیفتگی ایده‌آلیستی از شخصیت خویش ارضا نکنید."

سایت آفتاب خودآگاهی را به دو بخش عمومی و خصوصی تقسیم کرده و در این زمینه می نویسد:

" افرادی که دارای خودآگاهی عمومی هستند، از عقاید دیگران نسبت به خودشان آگاهی کامل دارند و افرادی که از خودآگاهی خصوصی برخوردارند، از احساسات درونی خود، آگاه هستند و می توانند خود را به خوبی تحلیل کنند.

فردی که خودآگاهی عمومی بالاتری دارد، بیشتر نگران استقلال و هویت خود است و خود را بیشتر با معیارهای بیرونی هماهنگ می کند اما شخصی که خودآگاهی خصوصی بالاتری دارد، بیشتر بر اهداف و استانداردهای درونی متمرکز است".

اهمیت و کاربرد خوآگاهی:

"بنا به اعتقاد بسیاری از روانشناسان، میزان شناختی که ما از خودمان داریم و نیز نحوه نگریستن ما به خودمان، مبنای بسیاری از تصمیم ها و رفتارهای ماست."  و در صورتی که پاسخ به سوال" من کیستم" را ندانیم، آنگاه برای تصمیم گیری، هیچ اصل و مبنایی نخواهیم داشت.

دین مبین اسلام نیز عنایت خاص دارد که انسان " خود " رابشناسد و موقعیت خود را در جهان آفرینش تشخیص دهد. در قرآن بارها تاکید شده است که انسان خویشتن را آنچنان که هست بشناسد و مقام و موقعیت خود را در عالم وجود درک کند و هدف از این شناختن و درک کردن این‏ است که خود را به مقام والایی که شایسته آن است برساند البته منظور از این (خود)، خود شناسنامه‏ای نیست، که نام،  نام پدر، محل تولد، ملیت، وضعیت تاهل و....... را شامل شود، این" خود" همان چیزی است که روح " الهی " نامیده می‏شود و با شناختن این" خود " ، است که انسان شرافت، کرامت و تعالی را می آموزد‏ و خویشتن را از تن دادن به پستی ها محفوظ می دارد و به واسطه همین "خود" به قداست خویش‏ پی برده ومقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنی و ارزش پیدا می‏کند.

اهمیت خود شناسی در اسلام:

در دین اسلام به اهمیت شناخت انسان از خود، به کرات تاکید شده است، بطوری که قران را کتاب انسان سازی نامیده اند که در همین ارتباط می توان به مطلبی از رادیو قران بسنده کرد:

"انسان شناسی یعنی خود شناسی، علاوه بر اینکه راهی برای شناخت خدا و پی بردن به صفات اوست؛ که فرمود: « عَجِبتُ لِمَن یَجهَلُ نَفسَهُ کَیفَ یَعرِفُ رَبَّهُ .» باید گفت بدون شناخت انسان نمی توان استعدادها و نیازهای او را شناخت و آنها را شکوفا کرد؛ و در حقیقت، مسئلة تربیت و سازندگی انسان حل و فصل نهایی نخواهد شد و برنامه ها و وظایف او در این عالم و در حوادث گوناگون و وقایع مختلف زندگی نامشخص باقی خواهد ماند: « اَعظَمُ الجَهلِ جَهلُ الاِنسانِ اَمرَ نَفسِهِ »؛ « الجاهِلُ مَن جَهِلَ قَدرَهُ .»

از این رو باید گفت که خود شناسی، اگر با مراقبت دایمی از ارزشهای خود همراه شود، تضمینی برای سلامت دایمی است: « عَلَیکُم اَنفُسَکُم لایَضُرُّکُم مَن ضَلَّ اِذَا اهتَدَیتُم »؛ و عارف حقیقی وکامل عارف به نفس است و عرفان حقیقی عرفانی نفسی؛ چه اینکه راه رهایی و آزادی انسان و صلاح و سازندگی اش فقط خود شناسی است: « اَلعَارِفُ مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَاَعتَقَها وَ نَزَّه ها عَن کُلِّ ما یُبَعِّدُها وَ یُوبِقُها »؛ که هر کس بدون شناخت و علم به خود هر چه کند جز تباهی و فساد نخواهد بود: « مَن عَمِلَ عَلی غَیرِ عِلمٍ مایُفسِدُ اَکثَرُ مِمّا یُصلِحُ .»"

محمد علی سادات در کتاب اخلاق اسلامی با استناد بر بیانات حضرت امیرالمونین(ع) به نقل از کتاب غرر الحکم که فرموده اند " برترین معرفت، شناخت انسان نسبت به خویشتن است". و همچنین" بزرگترین جهل، نا آگاهی انسان نسبت به خود است"، می نویسد: آشنایی با صفات و استعداد ها و علایق و امیال و انواع گرایش های خود آگاه و نا خود آگاه خود، اولین قدم در راه سازندگی شخصیت است.

سادات با تاکید بر لزوم واقع بینی در خویشتن شناسی،  خود خواهی های انسان را مانع از شناخت و قبول عیب های خویش می داند. وی معتقد است که" شواهد موجود در این زمینه در زندگی روزمره انسان ها نشان می دهد که بسیار نادرند افرادی که از روی صدق و حقیقت مشتاقانه به دنبال شناخت عیب های خود باشند، بلکه غالبا در مقام توجیه برآمده و هر کسی خود را فارغ از نقص و عیب معرفی می کند و با این توجیه، راه درک واقعیات را مسدود می کندو در همان اولین قدم باب هر گونه اصلاح جدی را به روی خود می بندد.

اما مع الوصف مهم ترین عاملی که بسیاری از افراد را در این زمینه باشگست مواجه می کند صعوبت خویشتن شناسی نیست بلکه وحشتی است که هر کس از آشنایی با نقص های خود دارد."

محمد علی سادات در بخش دیگری از مطالب خود در این ارتباط می نویسد:" عامل دیگری که سبب می شود انسان غالبا از نقایص خود تغافل کند، این است که آگاهی بر عیوب به دنبال خود زحمت و تلاش لازم دارد تا انسان خود را اصلاح کرده و گریبان نفس خود را از دست این نقص ها نجات دهد.

اما پر واضح است که هر کسی حوصله تحمل این زحمت را نداشته و یا اصولا آن را جدی نمی شمارد و لذا سعی می کند خود را از توجه به نقص های خویش باز دارد. از این رو، یا انسان باید عیوب خود را بشناسد و به فکر اصلاح آن ها باشد، یا آن ها را کتمان کند و بکوشد تا آن ها را از دید خویش نیز مستور نگاه دارد."

راستی آیا تا کنون آن گونه که دیگران را می شناسیم، خود را شناخته ایم؟

کلیات تحقیق

در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به برداشت پاسخگویان  و اینکه آن ها تا چه حد خودشان را می شناسند دست یافت.

این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1178نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند.

در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف تحقیق

هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعات و پاسخ هایی است که پاسخگویان  در مورد شناخت از خودشان  بیان کرده اند.

روش نظرسنجی

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

جامعه نمونه

در این تحقیق نمونه آماری شامل  1178 نفر از مردم تهران است لازم به ذکر است که از این تعداد 33 درصد  مرد و 67 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی

این نظرسنجی از تاریخ 19 تا 22 آبان ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی

1.  جنس         
2. سن           
3. تحصیلات
4. تا به حال از خودتان پرسیده اید که چگونه آدمی هستید؟
5. چرا (از خود نپرسیده اید)؟
6. فکر می کنید خودتان را چقدر می شناسید؟
7. میزان رضایت شما از خودتان چقدر است؟
8. ایا در مجموع خودتان را فردی مثبت می دانید یا منفی؟
9. دوست دارید چگونه آدمی باشید؟
10. به نظر شما مردم فکر می کنند شما آدم خوبی هستید یا نه؟
11. آیا برای شما ارزش دارد که مردم در باره شما چگونه فکر کنند؟
12. اگر دوباره متولد شوید چه کاری را که نکرده اید، انجام خواهید داد؟
13. اگر متوجه شوید که اشتباهی در اخلاق و رفتارشما وجود دارد، آیا حاضر به تغییر خود هستید؟

چکیده:

طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان در مورد میزان شناخت از خودشان به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:

- 67 درصد از پاسخگویان زن و33 درصد  مرد هستند.
- 19 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-26 سال قرار دارند.
- 39 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 65 درصد از پاسخگویان این سئوال که چگونه آدمی هستند برایشان مطرح بوده است.
- 42 درصد از پاسخگویانی که هرگز از خود نپرسیده اند که چگونه آدمی هستند، علت آن را نداشتن وقت عنوان کرده اند. 
- 52 درصد پاسخگویان تا حدی از خود شناخت دارند.
- 42 درصد پاسخگویان به میزان 40 تا 60 درصد از خودشان رضایت دارند.
- 63 درصد از پاسخگویان برداشتی مثبت از خود دارند.
- 53 درصد پاسخگویان دوست دارند که آدمی خیلی خوب باشند.
-  60 درصد از پاسخگویان معتقدند که مردم آن ها را فرد خوبی می دانند.
- 66 درصد پاسخگویان،  نظر مردم در مورد آن ها برایشان اهمیت دارد.
- 32 درصد از پاسخگویان در صورت تولد دوباره به ادامه تحصیل خواهند پرداخت.
- 93 درصد از پاسخگویان در صورت اطمینان از اشکال در رفتار و کردارشان، خود را تغییر خواهند داد.

جنس پاسخگویان

بر اساس جدول شماره 1، از میان 1178 نفر پاسخگو  67 درصد  زن  و 33  درصد مرد  هستند.

جدول و نمودار شماره 1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

 نمودار شماره  1 
 

سن پاسخگویان

جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 1178 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 26 تا 30 سال (19 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را 60 سال به بالا (5 درصد) تشکیل می دهند.

جدول و نمودار شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

نمودار شماره 2
 

سطح تحصیلات پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 1178 نفر  پاسخگو 39 درصد دیپلم و 3 درصد بی سواد هستند.

جدول و نمودار شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

نمودار شماره3

آیا پاسخگویان از خود پرسیده اند که چگونه آدمی هستند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1178 نفر پاسخگو،65 درصد تا کنون از خود پرسیده اند که چگونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ آدمی هستند.

جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس این که آیا از خود پرسیده اند که چگونه آدمی هستند

نمودار شماره4

 چرا پاسخگویان از خود نپرسیده اند که چگونه آدمی هستند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 409 نفر پاسخگویی که هرگز از خود نپرسیده اند که چگونه آدمی هستند، 42 درصد نداشتن وقت را علت این مسئله عنوان کردند، 30 درصد گفتند که به خود فکر نمی کنند، 22 درصد عنوان کردند که هیچ دلیلی برای این کار نمی بینند و 6 درصد بی حوصلگی را علت این امر بیان کردند.

جدول و نمودار شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس این که چرا از خود نپرسیده اند که چگونه آدمی هستند

نمودار شماره 5
 

پاسخگویان از خودشان تا چه حد شناخت دارند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 1178 نفر پاسخگو، 52 درصد از پاسخگویان معتقداند که تا حدی خودشان را می‌شناسند، 40 درصد معتقداند از خود شناختی کامل دارند و 8 درصد اعتقاد دارند که هیچگونه شناختی از خود ندارند.

جدول شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان شناخت آن ها از خودشان

 نمودار شماره 6

 پاسخگویان از خودشان چقدر رضایت دارند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از میان 1178 نفر پاسخگو، 32 درصد بین 40 تا 60 درصد از خود رضایت دارند، 25 درصد از آن ها(بین 60 تا 80 درصد)، 20 درصد(بین 80 تا 100 درصد)، 15 درصد(بین 1 تا 20 درصد) و 8 درصد به میزان 20 تا 40 درصد از خود رضایت دارند.

جدول و نمودار شماره 7-  توزیع پاسخگویان بر اساس میزان رضایت آن ها از خودشان

نمودار شماره  7

آیا پاسخگویان خود را فردی مثبت می دانند یا منفی؟ 

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از میان 1178 نفر پاسخگو، 63 درصد خود را مثبت ارزیابی کرده اند، 31 درصد متوسط و تنها 6 درصد ارزیابی آن ها از خودشان منفی بوده است.

جدول و نمودار شماره 8-  توزیع پاسخگویان بر اساس برداشت مثبت یا منفی از خود

نمودار شماره  8
 

پاسخگویان دوست دارند چگونه آدمی باشند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، از میان 1178 نفر پاسخگو، 53 درصد گفته اند که دوست دارند آدم خوبی باشند، 17 درصد می خواهند مفید باشند، 9 درصد می خواهند خودشان باشند،8 درصد موفق بودن را دوست دارند و13 درصد بقیه،معمولی بودن(7 درصد)، با خدا بودن(3 درصد)، و مثل همه آدم های دیگر بودن(3 درصد) را ترجیح می دهند. 

جدول شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس این که دوست دارند چگونه آدمی باشند

نمودار شماره 9

به نظر پاسخگویان مردم فکر می کنند که آن ها آدم خوبی هستند یا نه؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 1178 نفر پاسخگو، 60 درصد معتقدند که مردم آن ها را آدم خوبی می دانند، 21 درصد فکر می کنند که مردم تا حدی آن ها را خوب می دانند و تنها 5 درصد گفته اند که مردم آن ها را خوب نمی دانند، 14 درصد از پاسخگویان هم نظر مردم در باره خودشان را نمی دانند.

جدول شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس برداشت آن ها از اینکه آیا مردم آن ها را افرادی خوب می دانند یا خیر

نمودار شماره 10

آیا پاسخگویان به نظر مردم اهمیت می دهند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره11، از میان 1178 نفر پاسخگو، 66 درصد به نظر مردم در مورد خودشان اهمیت می دهند، 11 درصد تا حدی و 23 درصد به نظر مردم در مورد خودشان اهمیت نمی دهند.

جدول و نمودار شماره 11 – توزیع پاسخگویان بر اساس این که آیا به نظر مردم نسبت به خودشان اهمیت می دهند

نمودار شماره 11

پاسخگویان در صورت تولد دوباره چه کاری انجام می دهند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره12، از میان 1178 نفر پاسخگو، 32 درصد گفتند ادامه تحصیل می دهند، 17 درصد گفتند به دنبال علاقه خود خواهند رفت، 13 درصد اعلام کردند در زندگی کنونی خود تغییری نخواهند داد، 8 درصد گفتند به کارهای خیر و عام المنفعه خواهند پرداخت، و 17 درصد از پاسخگویان به مواردی چون عبادت، ثروت اندوزی و تکریم والدین اشاره کردند. همچنین 13 درصد از پاسخگویان تا کنون به این مسئله فکر نکرده‌اند و نمی دانند که در این صورت چه خواهند کرد

جدول شماره 12 – توزیع پاسخگویان بر اساس این که در صورت تولد دوباره چه کاری انجام  می دهند

نمودار شماره 12

آیا پاسخگویان در صورت وجود اشتباه در رفتارشان حاضر به تغییر خود هستند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره13، از میان 1178 نفر پاسخگو، 93 درصد گفته اند که در صورت وجود اشتباه در اخلاق و رفتارشان، حاضرند خود را تغییر دهند.

جدول و نمودار شماره 13 – توزیع پاسخگویان بر اساس تمایل آن ها به ایجاد تغییر در خود در صورت وجود اشتباه در رفتارشان

نمودار شماره 13